Ontoloji ve Bilişim üzerine(2)

Birinci yazım(Ontoloji ve bilişim (1) “ http://www.kocaeliaydinlarocagi.org.tr/Yazar.aspx?ID=41” hakkında ciddi yapıcı eleştiriler aldım. Hem onları da kapsayacak şekilde Özet yine bir şeyler yazmaya çalışacağım. Varlık bilmi, var oluş ile varlık ilişkisini elen alan bir disiplin. Olarak ta tanımlanan ontolojiyi uzmanlar nasıl tarif ediyor iki alıntı ile devam edeyim.

Ontoloji, bir bütün olarak varlığı ele alan ve varlığın en temel niteliklerini inceleyen bir felsefi disiplindir. Metafiziğin bir dalı olarak geliştirilen ve metafizik yapısını değiştirmeksizin çeşitli anlamalarda kullanılan ontoloji deyimi, duyu dışı ve özdeksiz bir varlık tasarımının temel yapısını, türlerini ve biçimlerini inceler.( Orhan Hançerlioğlu, Felsefe Sözlüğü, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1994, s. 439.) Disiplinin temel sorunu, “varlığın ne olduğu” dur. Diğer ontolojik sorular ise şu şekilde sıralanabilir: Varlık nedir? Varoluş nedir? Fiziksel nesneler nelerdir? Bir fiziksel nesnenin var olduğu söylemini kanıtlamak mümkün müdür? Bir nesnenin özellikleri veya ilişkileri nedir ve bunlar nesneyle nasıl ilişkilidir? Var oluş bir özellik midir? Bir nesne ne zaman yok olur, ne zaman değişir? (Varlık Bilimi, http://tr.wikipedia.org/wiki/Ontoloji )

Epistoloji de bilginin doğası, kapsamı ve kaynağı ile ilgilenen bir felsefe dalıdır aslında. Bilgi felsefesi olarak da adlandırılır.

Son günlerde medyada duyulan Akıllı webler, yapay zeka, hibrit yapılar, Mobil cihazlarda oluşturulan bir çok özellikle birlikte bireylerin gözlerini kamaştıran farklı cihazların üretilmesi Bilişim dünyasının nereye doğru gideceği noktasında bize ip uçları verirken bile ürkütücü gelişmeler konusunda bizlerin nerelerde duracağı noktası soru işaretidir. Bu arada tam öğrendim derken farklı yaklaşımların olması değişime dirençli bireylerimizi sistemin dışına atmaktadır.

Bu değişimler hızlı bir şekilde devam ediyor ve devam edecek. 20 yıl önce çok küçük protokollerle çalışırdı internet web siteleri de ona uygun basit yazılırdı. Web siteleri özellikle bilgi aktaran siteler bireylerin aklında kalır bir şey sorgulamak istediklerinde o sitelere girerlerdi. Toplumun internet deneyimini oluştururdu. Kısaca web’deki değişmeler ve yaklaşımdan bahsedeyim. Gerçi geçenlerde Kendini konunun çok uzmanı gibiymiş bir yaklaşımda bulunarak pervasızca web2.0 ‘ın üstünlüğünden bahseden bir genci izleyince umutsuzluğa kapılmadım değil web 3.0 ‘ın Üstün yeteneklerinin yanında esamesi bile okunmayacak web 2.0’dan yenilik gibi bahsetmesi beni üzdü.

Web 1.0: İnsanları internetle ve web siteleri ile tanıştırdı.

Web 2.0: 2004 yılında kullanılmaya başlayan kısaca yetenekleri ile toplumu sosyal medya ile tanıştıran bir çok kabiliyetleri içine alan bir işletme ve network etkilerini en iyi kullanarak facebook, twitter, MySpace, friendfeed, Yazarkafe,Hürlist, Mynet Eksenim, Flickr, LinkedIn, Amazon Wishlist,v.b sosyal ağlarla münasebetini sağlayan bir işletme devrimidir diye tanımlanabilinir.

Web3.0: Web tasarım yaklaşım felsefesi tamamen değişiyor. Ara motorları yeni web sitelerinin içeriklerini indeks yaparken şimdiki yapıdan daha hızlı indeksleme yapacaklar. En önemli farkı da Arama aralığına yazılan kelime veya sözcüklerden insanların ne aradıklarını tahmin edecek ve ona uygun içerikler getirip insanları doğru hedeflere yönlendirecekler.

Amaç hedeflere yönelik size özel bilgiler size sunulacak. Eğer bir konu üzerine arama yaptırdığınızda o konuya uygun sizi yönlendirici linkler ve bilgiler geldiği gibi o konuya uygun size özel bilgilerde gelecek. Kısaca web bizim ne yapmak istediğimizi, ne aradığımızı bilecek ve ona uygun yönlendirici hedefe yönelik bilgileri getirecek.

Bu yapı sadece Sadece webler için değil firma içi portal ve intranet yapılarda da firma içi kullanıcıların bilgilere yapısal ve hedefe yönelik ulaşmasını sağlayarak verimli bir iş ortamının oluşmasına yardımcı olacaktır.

Semantik web(anlamsal web) firmalara ciddi yararlar sağlayacaktır. Uzmanlar yapılan araştırmaların yeni web ve diğer internet ve portal türü projelerin %75 i ontoloji (Akıllı veriyi oluşturmak için gerçek hayatın modellediği bir yapıya uygun tasarlanan) tabanlı olacak. Semantik web önümüzdeki günlerde kaçınılmaz olacak ve herkes bu yapıya geçecek.

Hepimizin bildiği gibi bir firma için en önemli şey bilgidir. Eğer firma ham bilgi yerine yorumlanmış hedefe uygun bilgiye ulaşırsa işi kolaylaşır. Ayrıca firmalar için doğru bilgiye hızlı ve güvenilir ulaşmak çok önemli. Şu andaki yapı yetersizdir. Şimdiki yapının handikapı aşırı bilgi yoğunluğu (gerekli gereksiz bilgilerin olması), aramaların sonucunda istenileni karşılayamaması ve güvenilir bilgiye ulaşılamaması sonucu verimsizlik. Bütün bu sorunlar ancak Semantik web ile çözülür.

Özellikle firmaların iş geliştirme , strateji ve karar destek sistemlerini yürüten bölümlerinin semantik web kullanarak işlerini daha yapısal ve verimli hale getirebilirler. Bunu yapmak içinde lazım olan verilerin anlamlı şekilde saklanmasıdır. Buradaki temel fark şu aslında eski yaklaşımda insanlar var olan bilgileri ilişkilendirip üzerinde çalışma yapıp karar vericilere sunuyorlardı. Yeni anlayışta bilgisayarlar tarafından yorumlanıp en optimum güvenilir bilgiyi karar vericilere ve bizlere sunuyor olacaktır. Bu kem zamandan hem de güvenilir bilgiye çabuk ulaşıldığı için Karar vericiler için firma adına kritik konularda daha hızlı ve isabetli karar vereceklerdir.

Bilişimde ontolojik yaklaşım ise tanımlamak istediğimiz domain’i, anlamsal olarak tanımlamamızı sağlar. Bu tanımlamaların yapılması için yaygın olarak XML( Extensible Markup Language) ‘e benzeyen OWL ( Web Ontology Language) dili kullanılarak yapılır. OWL anlamsal web’in bir parçasıdır. Anlamsal web dağıtık bir yapıda olduğu için OWL belgelerinde sunulan bilgiler de dağıtık kaynaklardan okunabilecek/işlenebilecek düzende olmalıdır. OWL belgelerinin yanlış yorumlanmaması ve etmenler tarafından işlenebilmesi için düzgün bir sözdizimine ihtiyaç vardır. OWL belgelerinde kullanılacak terminoloji RDF(Resource Description Framework) dosyalarının genişletilmiş halidir.

Esas olan ilgi gösteriminin mantıksal bir biçimde tanımlama ile akıllı bilgiler oluşturulur. Ontolojik tasarım aslında nesneye yönelik (Object Oriented) bir yaklaşıma benzer. Farklı nesne yaklaşımları ile ( farklı katmanlarla ilişkiler ve nesnel özellikler..) çıkarsama yapması adına, bilgisayarla bilgi üzerinde işlem yaparak ortaya akıllı bilgileri çıkarabilirler.

Esas olan ontolojilerin bilgi gösteren veya malumat ifade etme (knowledge representation) konularında belirli bir model üzerinden ifade edilirler. Şöyle bir örnek verecek olursak “ Fatih Sultan Mehmet’in arabası hangi markadır” diye bir soru sorulduğunda “ Fatih Sultan Mehmet zamanında araba icat edilmemişti” diye bir netice alabilirsiniz.

Semantik web ve Ontolojik yaklaşımların gelişmesi, bu alandaki uygulamaların artmasına neden olacak. iş süreçlerinde, özellikle de B2B , e-ticaret alanında gelişerek hem firma içi hem firma dışı ciddi değişimler olacak. Web ortamında özellikle bilgiler arasındaki ilişkiler sağlanarak ve bu bilgilerden anlamsal ilişkilerin çıkarılmak suretiyle, önemli katma değer üretecek bilgilere ulaşılacaktır. Bu süreç, aslında Karar destek mekanizmalardan gelen bilgiden daha güvenilir bilgiler olacaktır. Bu hizmetlerin sunulması, yeni hizmet biçimlerini ortaya çıkaracaktır. Bu da farklı yeni süreçleri başlatacaktır, Önümüzdeki süreçte her zaman söylediğim gibi yeni iş yapma biçimlerinin geliştiğini göreceğiz.

Önümüzdeki günlerde semantik web, web 3.0’ı çok duyacağız. İnternet yeni yerlere yelken açmış gidiyor Bizleri de davet ediyor ancak bazılarımızı deniz tutma ihtimali olabilir. Muhakkak sağlıklı bir yolculuk yapmak için ilaçlarınızı almayı unutmayın.

Ontoloji ve Bilişim üzerine(1)

İnsanın, İnsanlığın, ülkelerin zamanla, yıllarla, sayılarla ifade ettikleri dönüm noktaları vardır. Birinci yılım, 10. Yıl 50.yıl, 100 yazım. Benimde KAO yazacağım 100. Yazı. Nasıl bir yazı yazsam diye düşünürken “Soyut Düşünce” konusunda yazdığım yazı aklıma geldi o yazı dizisini tamamlayamadım. Onu da tamamlayacak Ontoloji üzerine bir yazı yazıyım dedim. Soyut düşünme, Analitik düşünme, olaylara Ontolojik olarak yaklaşma konusunda çok da iyi durumda olduğumuz söylenemez.

Bu tip düşünme tarzları bize ne kazandırır. Hayatı daha iyi okumayı, bilim yapma yeteneğimizin artması ve diğer bir çok yetimizin artmasında çok yardımcı olacaktır.

Antik Yunan, Orta cağ , doğu, batı, İslami düşünce sistemlerine bakıldığında bilgilenme ve algılama biçimlerinin felsefi değerlendirmelerin çok yüksek olduğunu görüyoruz. Bugünün düşünürleri de referans olarak o döneme ait eserlere atıf yapmaktalar. Bende bazen çok eski dönmelere ait kitapları okurken kullandıkları cümle kalıpları, düşüncelerin açıklayış şekillerine, hayretle ve hayranlıkla bakmışımdır.

Ancak bilgi üstü bir çağda teknolojik imkanların artması haberleşme ve ulaşım hızlarındaki baş döndürücü hız ile birlikte bilgilenme ve algılama biçimlerinin zaman ve mekanla olan ontolojik ve epistemolojik ilişkinin yönünün nereye gittiği ne gibi değişikliklere uğrayacağının araştırılması gerekiyor. Ayrıca bu değişimin sonuçları hakkında doğru değerlendirmeler yapmak gerekir.

Antik yunan düşünce sistemi Aristocu yaklaşımı kabul eder. Bu da kozmolojik bütünlük içinde metafizik yaklaşıma dayanır. Varlık ve oluş soruları teolojik bir algılama ile sunulur. Değişim günümüze göre ağır ağır olurken bu çağın hiç öyle olmadığı gözlenmektedir. Mekan ve zaman kavramları iç içe geçmiş ve farklılaşmıştır. Mekan artık izafi duruma geçmiştir. Zamanı da farklı ve çoklu işlerle uğraşabilmektedir.

Klasik ontolojik yaklaşımla şimdiki ontolojik yaklaşımlar arasında ciddi farklar olduğu gibi gelecekte de ciddi farklar olacağını görmekteyim. Geriye gidip değişimleri gözleyebiliyor ve bazı çıkarımlar çıkarabiliyoruz. Ancak gelecek ile ilgili değişim çok hızlı olacağa benzer ve aralarında ciddi geçirgenlikler olup geriye bakıldığında belki değişim noktaları bile zor ayırt edilecektir.

Televizyon, elektronik medya, sosyal paylaşım siteleri ile birlikte özel ve toplumsal alan birbirine karışmıştır. Toplum mekan-zaman madde bağlantısını kurmakta zorlanmaktadır. Çevre ile merkez ortadan kalkmıştır. Siz oturduğunuz yerden yeni çevreler edinmekte ve ilişki biçimlerinin çeşitliliği arttıkça da farklı yeni çevreler edinmektesiniz. Çevre ile merkez arasında bu şekilde ayrım kalmamaktadır. Dolayısı ile klasik ontoloji, varlığın bulunduğu çevre olarak ifade ettiği mekan anlayışı yıkılmış gözükmektedir.

Bakıldığında dijital devrimle birlikte sesli ve görüntülü haberleşmenin yaygınlaşması neticesinde aynı anda bir çok yerde olabilme/görünebilme mümkün olmaktadır. Artık beden mesafe kat etmeden aynı anda iki veya daha fazla mekanda görünme ve sesli iletişim kurma becerisine sahip. Cep telefonları, medya araçları, video konferans, sosyal siteler sayesinde bazen de kalabalık bir gurupla iletişime geçmek mümkün olmaktadır.

Bütün bu baş döndürücü gelişmeler aslına baktığınızda birçok alışkanlıklarımızı, iş yapış şekillerimizi ve birçok konuda geçmişten gelen algılarımızda özellikle mekan , çevre, zaman, mahremiyet, diğer bir çok konuda değişikliğe sebep olacak. Aynı zamanda belirsizlik ve farklılaşma ile karşı karşıya kalacağız. Dolayısı ile klasik ontoloji yaklaşımın yerine yeni bir ontolojik yaklaşımla hayatın her yönüne bakmamız gerekmektedir.

Hayat yepyeni anlayış, görüş, iş yapış, haberleşme, paylaşım, aile ilişkileri, öğrenme, akraba ilişkileri, yaşamsal ritüeller, sosyal ritüeller, inanca dayalı ritüellerde ciddi değişimlere uğrayacak küresel ve teknolojik yaklaşımla birlikte değişim hızlı ve kaçınılmaz olacaktır. Sizce Bu değişimde bizler yerli ritüeller geliştirebilecek miyiz? Yoksa Küresel yapı bizi içine mi alacak?